نکات مهم درس سوم علوم هفتم

مواد از چه چیزی ساخته شد ه اند؟

همگی از ذر ه های ریزتری ساخته شده اند. این ذره های ریز، خواص مواد را تعیین می کنند.

اتم ها کنار هم قرار می گیرند و مواد را می سازند. هر ماده از یک یا چند نوع اتم تشکیل

شده است.

اتمها ،عنصرها و ترکیب ها

به ذره های ریز سازندهٔ مواد، اتم می گویند.

عنصر ها فقط از یک نوع اتم ساخته شده اند،

برای نمونه:

 سیم های مسی، ظروف آلومینیمی و نقره ای به ترتیب از اتم های مس،آلومینیم و نقره

تشکیل شده اند.

ترکیب ها از چند نوع اتم تشکیل شده اند.

برای نمونه:

 آب از 2 نوع اتم (اکسیژن، هیدروژن)گاز متان از دو نوع اتم (کربن وهیدروژن)

گازکربن دی اکسید از دو نوع اتم (کربن و اکسیژن) تشکیل شده اند.

در این مواد واحد سازنده، مولکول نام دارد.

مولکولبه گروهی از اتمها گفته می شود که از اتصال دو یا چند اتم ایجاد میشود.
مولکول آب از اتصال دو اتم هیدروژن و یک اتم اکسیژن ایجاد شده است.مولکول کربن دی اکسید از دو اتم اکسیژن و یک اتم کربن ساخته شده است.

آیا اتمها از ذره های ریزتری ساخته شده اند؟

آموختید که هر ماده از تعداد معینی اتم تشکیل شده است. اتم ها نیز از ذره های متفاوت

و کوچک تری به نام الکترون، پروتون و نوترونساخته شده اند.

تعداد الکترون ها، پروتون ها ونوترون ها در اتم های مختلف یکسان نیست.

به نظر شما فاصلهٔ بین ذره ها ی کدام ماد ه بیشتر است؟ چرا؟

در مواد گازی شکل، فاصلهٔ بین ذر ه  ها بیشتر است .

به همین دلیل می توان یک گاز را به راحتی متراکمکرد و حجم آن را تا حد زیادی کاهش داد.

اما نمی توان یک مایع یا جامد را به آسانی و بهمقدار زیاد متراکم کرد.

- در گازها فضاي خالي بين مولكولها زياد است. هنگامي كه با تلمبه به درون يك توپ

پر از هوا، هواي بيشتري وارد مي كنيد فاصله بين مولكول ها كمتر مي شود.

به همين علت مي گوييم گازها تراكم پذيرند.

- بين مولكول هاي مايعات هم فضاي خالي وجود دارد .

اما فضاي خالي بين مولكول ها نسبت به گازها كمتر است.

هنگامي كه نمك را به آرامي درون يك ليوان پر از آب مي ريزيم

حجم آب ليوان تغيير چنداني نمي كند يعني نمك در فضاي خالي بين مولكول هاي

آب قرار مي گیرد.

ويژگي هاي ماده ها به طور خلاصه:
1- همه مواد از ذرات ريزي به نام اتم ساخته شده اند .

عليرغم تصورات دموكريت و دالتون كه اتم را تجزيه ناپذير مي دانستند،

اتم از ذرات كوچكتر الكترون، پروتون و نوترون تشكيل شده است .

2-بين ذرات تشكيل دهنده ماده فضايي خالي وجود دارد . مقدار فضاي خالي

در مواد مختلف متفاوت است.

3-مولكول ها دائما در حال حركتند.
جنبش و حركت مولكول ها ي ماده نيز همانند فاصله بين آنها در حالت هاي مختلف ماده

با هم متفاوت است و با آن نسبت مستقيم داد يعني هر چه فاصله بين مولكول ها بيشتر باشد جنبش مولكول ها بيشتر است البته در اين مورد استثنا هم وجود دارد.
هنگامي كه در يك شيشه عطر را باز مي كنيد و يا پيازي را مي بريد بوي عطر و پياز

در زمان كوتاه احساس مي شود.

هنگامي كه قطره اي جوهر در آب رها مي كنيد جوهر در آب پخش مي شود

حبه قند هم به همين طريق در آب ناپديد مي شود. همه اين موارد حكايت از جنبش و حركت مولكول ها دارند البته گرما حركت مولكول ها را افزايش مي دهد.

گرما وفاصلۀ بین ذره ها:
می دانید که حجم مواد در اثر گرم شدن، افزایش می یابد زیرا با گرم شدن ماده، انرژی
جنبشی (حرکتی) ذره های سازنده آن بیشتر می شود.و در نتیجه فاصلهٔ بین آنها

افزایش می یابد.

اگر حجم های مساوی از چند ماده مانند آهن، گاز اکسیژن، آب و ... را به یک اندازه گرم
کنیم به نظر شما حجم کدام یک بیشتر، افزایش می یابد؟

در بين مواد جامد ميزان انبساط فلزات از نافلزات بيشتر و ميزان انبساط فلزات هم

يكسان نيست.

وقتي جسمي در اثر گرما جاي بيشتري اشتغال مي كند و بزرگتر مي شود

می گوييم منبسط شده است و هنگامي كه جسم در اثر سرما فضاي كمتري اشغال

مي كند و كوچكتر مي شود مي گوييم منقبضشده است.

اگر بادكنكي را به دهانه يك بطري شيشه اي خالي ببنيدم و بطري را درون ظرف آب داغ بگذاريم بادكنك باد مي شود علت اين پديده انبساط هواي درون بادكنك بر اثر گرماست

اگر بطري را درون مخلوط آب و يخ بگذاريم بادكنك دوباره چروكيده مي شود.

توضيح انبساط و انقباض با نظريه مولكولي:
هنگامي كه ماده اي گرم مي شود جنبش و حركت مولكول هاي آن افزايش مي يابد.

در نتيجه برخورد مولكولها به يكديگر بيشتر و فاصله بين مولكول ها زيادتر مي شود.

زياد شدن فاصله مولكول ها از يكديگر به افزايش حجم ماده(انبساط) منجر مي شود.

عكس اين مطلب هم درست است يعني وقتي ماده اي سرد مي شود جنبش مولكول ها

كاهش و برخورد آنها كم مي شود در نتيجه مولكول ها به هم نزديكتر و جسم كوچكتر (منقبض) مي شود.

 فعاليت:

دو سرنگ مشابه انتخاب كرده يكي را تا نيمه از آب و ديگري را به همان اندازه از هوا پر كنيد

سپس دهانه هر دو سرنگ را با انگشت محكم بگيريد و پيستون را به داخل فشار دهيد . چه تفاوتي مشاهده مي كنيد؟ دليل اين تفاوت چيست؟

اثر گرما بر حالت مواد:
ذوب

در جسم جامدي مانند آهن مولكول ها به هم نزديك، جنبش مولكول ها كم و جادبه بين آنها زياد است. اگر جسم جامد گرم شود جنبش و فاصله مولكول ها افزايش و ربايش آنها كم ميشود اگرجسم جامد به اندازه كافي گرم شود ربايش مولكول ها به اندازه اي كم مي شودكه مي توانند آزادانه حركت كنند در اين صورت جامد به مايع تبديل مي شود اين تغيير حالت ذوب ناميده مي شود.

انجماد:

 اگر مايعي به اندازه كافي سرد شود جنبش و فاصله مولكول ها كم و ربايش مولكول ها افزايش مي يابد تا جايي كه مولكول ها ديگر نمي توانند آزادانه حركت كنند در اين صورت مايع به جامد تبديل مي شود به اين تغيير حالت انجماد مي گويند.

انجماد يعني تبديل مايع به جامد

تبخير :

تبديل مايع به بخار يا گاز را تبخير مي گويند.

 
ميعان :

 اگر بخار يا گاز به اندازه كافي سرد شود مولكول ها تا حدي به هم نزديك مي شوند

كه بخار به مايع تبديل مي شود اين تغيير حالت ميعان نام دارد.

به بيان ديگر :ميعان يعني مايع شدن و يا تبديل بخار يا گاز به مايع

تصعيد:

به تبديل مستقيم جامد به گاز تصعيد مي گويند.

چگالش:

عكس عمل تصعيد است يعني تبيدل گاز به جامد
تشكيل برفك يخچال و تشكيل برف در آسمان نمونه هايي از عمل چگالش هستند.
برفك يخچال هنگامي تشكيل مي شود كه بخار آب حاصل از مواد غذايي و ميوه ها و سبزيجات درون يخچال به اطراف جايخي كه دماي آن كمتر از نقطه انجماد آب است برخورد كنند.
فیزیک و آزمایشگاه (انیمیشین)

تغيير حالتها را بطور خلاصه در نمودار زير ببينيد.